Ik heb het genoegen gehad het jaar te starten met het lezen van zo’n 600 bladzijden biografie van de Groninger Sicco Mansholt. Een persoonlijk beeld geschetst van een charismatische man en een gedreven PVDA-politicus. Beelden over zijn jeugd en achtergrond kwamen voorbij en tevens, als belangrijkste, de herkomst van zijn ideeën en de enorme strijd om dat in Nederland en een deel van Europa te realiseren. Mansholt overleed in het jaar 1995. Boterbergen, melkplassen, kaasbergen en andere kenmerken van overproductie worden door sommigen aan hem toegeschreven als doorgeschoten productiebeleid. De drang om te zorgen voor meer nationale groei kwam voort uit de naoorlogse gedachte om nooit meer honger te hoeven lijden. Mansholt was een belangrijke publieke voorman van Landbouw en Visserij voor zowel Den Haag als Brussel.
Boerenlobby
In die jaren had de Stichting van de Landbouw meer te vertellen dan de overheid. Het was niet mogelijk beleid uit te voeren zonder meerderheid van de boeren. Ook in de 2e Kamer was het anders. In 1951 had 18% van de parlementsleden een agrarische achtergrond. Velen van hen bekleedden topbestuursfuncties in de landbouworganisaties. Het boerenfront beschouwde landbouw als zijn eigen domein en had één behoefte: in zijn eigen koninkrijk heersen, zonder inmenging van anderen. Triest is dat ik uit die jaren ’50 moet optekenen: Met de visserij hield de Minister zich nauwelijks bezig. Hij liet dat over aan ambtenaren. In het parlement werd er ook weinig over gesproken. Het aantal vissers was klein en bovendien ontbrak het hen aan krachtige belangenorganisaties.
Invloed op de prijs
Mansholt wilde de markt meer invloed geven op de prijsvorming, maar wel op een geordende wijze. Toch kreeg Mansholt problemen toen het kostprijsniveau in onbalans kwam met de wereldmarktprijs. Dat leek zelfs op een koude sanering voor boeren. Er was vrees voor een crisis en Mansholt voerde een felle strijd voor steun en bescherming. De problematiek ontsteeg ook het nationale niveau. In deze tijd zou gezegd worden dat steun en bescherming een doodlopende weg is voor de ontwikkeling van een sector. Dat is maar te bezien. Het al te liberale stelsel zonder enige vorm van bescherming staat de ontwikkeling van verdere duurzaamheid in de weg, zo is mijn stelling en herbevestiging na het lezen van Mansholts biografie.
Prijsmechanisme
Ook Mansholt kwam tot de conclusie dat het prijsmechanisme niet werkte: de productie werd niet automatisch aangepast aan de consumptie. Dan zal er toch iets moeten veranderen en daar is leiderschap voor nodig. Prijsleiderschap wel te verstaan. Het hedendaagse vraagstuk is of producenten kunnen beschikken over prijsleiderschap wanneer ze moeten (en willen) opereren binnen de publieke waarden van natuur, milieu, voedselvoorziening en voedselveiligheid. Dan denk ik aan de Wet Natuurbescherming (beheerst vissen), keurmerken voor duurzaamheid (MSC) en de verhoogde kosten om verantwoording te nemen voor de naleving (eigen controlediensten). Het is voor (kleinere) producenten niet meer te betalen. Wat is groot en wat is klein?
Bescherming
De overheid moet met de vissers en boeren (producenten die binnen natuurwaarden werken) een dialoog starten hoe ze tot prijsleiderschap kunnen komen wanneer daar tegenover staat dat deze producenten tot draagvlak komen om publieke waarden volledig te omarmen. Voldoende ‘verdienen’ zit dan niet in de ‘conservatieve’ groei, maar in het bouwen van duurzame verantwoorde ketens die ‘hun eigen zaakjes goed op orde hebben’. Er is een paradigma verschuivende beweging voor nodig om anders te gaan denken. Kwaliteit (in de ruimste zin van het woord) vóór kwantiteit met ondersteuning van een publiek stelsel. Dat is gebruik maken van de mogelijkheid, wanneer iets tot een ‘publiek belang’ is verheven. Tegenover de ACM moet dan een autoriteit komen die zorg draagt voor de bescherming van deze producenten. De consument wil duurzaam en verantwoord, maar wil ook voor een dubbeltje op de eerste rang. Dat nekt boeren en vissers, snap dat nou eens!!
Deze column van Johan K. Nooitgedagt (voorzitter Nederlandse Vissersbond) verscheen eerder in Vismagazine.
