De Noordzee is met vele belanghebbenden één van de drukste zeeën ter wereld. Naast traditionele gebruikers als de visserij, scheepvaart en zand-, olie- en gaswinning, komen er ook nieuwe gebruikers bij, zoals windparken en Natura 2000. Dit noopt tot het verstandig omgaan met de (beperkt) beschikbare ruimte op de Noordzee.
De Nederlandse Vissersbond pleit ervoor om de visserij, van oudsher gebruiker van de Noordzee, mee te nemen in gesprekken en onderhandelingen over de ruimtelijke ordening op zee. “De visserijbelangen worden te vaak over het hoofd gezien bij ontwikkelingen op de Noordzee”, vertelt Johan Nooitgedagt, voorzitter van de Nederlandse Vissersbond. “Men denkt dat de visserij voldoende ruimte overhoudt op de Noordzee. Het tegendeel is waar, er is maar een beperkte oppervlakte op de Noordzee geschikt voor visserij. Het is belangrijk dat die oppervlakten in tact blijven en niet worden volgebouwd met nieuwe hotspots.”
Ruimtegebruik NL Noordzee 22-06-2018
Omvang en ruimtebeslag van gebruiksfuncties op het NCP
| Gebruiksfunctie | Omvang gebruiksfunctie | KM² | Procent van het NCP (59.000 KM²) |
|---|---|---|---|
| Natura 2000 | 4 gebieden langs de kust (Noordzeekustzone, Voordelta, Vlakte van de Raan en Deltawateren) + 4 gebieden in de Exclusieve Economische Zone (Doggersbank, de Klaverbank en het Friese Front) | 11.374 | 20 |
| Windenergie | In het Nederlandse deel van de Noordzee zijn op dit moment 4 windparken in bedrijf met een gezamenlijk vermogen van 957 megawatt: Offshore Windpark Egmond aan Zee (108 MW), Prinses Amalia (120 MW), Luchterduinen (129 MW) en Gemini Offshore Windpark (600 MW). Daarnaast zijn er al wind-energiegebieden aangewezen voor toekomstig gebruik. | 134 (huidige parken) 2.939 (aangewezen gebieden) | 0,2 (huidig) 5 (aangewezen) |
| Winning van oppervlaktedelfstoffen | 25 miljoen m³/jaar, waarvan de helft als suppletiezand voor de kustverdediging en de andere helft als ophoogzand voor de bouw en infrastructuur. Daarnaast vindt incidenteel grootschalige zandwinning plaats voor projecten als Zwakke Schakels en de aanleg van de Tweede Maasvlakte | Gemiddeld 15 KM²/jaar | 0,03 |
| Olie- en gaswinning | 161 platforms | 126 (gebaseerd op een cirkelvormige veiligheidszone met een straal van 500 meter rond de platforms) | 0,2 |
| Kabels en leidingen | Op de zeebodem ligt 4.500 km leidingen en 3.300 km kabels | 7.800 (gebaseerd op een veiligheidszone van 500 meter aan weerszijden van een kabel of leiding) | 13 |
| Scheepvaartroutes | 3.600 | 6 | |
| Militaire oefengebieden | De gebieden ten westen van de kop van Noord-Holland zijn aangewezen voor schietoefeningen. De gebieden ten noordwesten en noorden van de Waddeneilanden zijn aangewezen voor (laag)vliegoefeningen | 4.200 | 7 |
| Visserij | De Nederlandse visserijvloot (circa 600 schepen) is onder te verdelen in kust- en Noordzeevisserij, grote zeevisserij (pelagische vriestrawlers), schelpdiervisserij en staandwantvisserij. Economisch belangrijke doelsoorten in de Noordzee zijn: tong, schol, langoustines, garnalen, mosselen en oesters. | EEZ en territoriale zee minus gesloten gebieden (windparken en delen van Natura 2000-gebieden) | n.v.t. |
| Helicopter Main Routes | Er zijn op de Noordzee diverse vliegroutes voor helikopters om de bereikbaarheid van de mijbouwplatformen te garanderen, naast de obstakelvrije zones van 5 nautische mijl (nm) rondom mijnbouwplatforms en ten behoeve van SAR-vluchten (search and rescue) |
Bron: beleidsnota Noordzee 2016-2021
Windparken op zee in Nederland
In 2007 werd het eerste windmolenpark, Windpark Egmond aan Zee, in het Nederlandse deel van de Noordzee aangelegd. Inmiddels zijn er vier windmolenparken op de Noordzee gerealiseerd. In totaal staan er 289 windmolens in deze parken die zorgen voor een vermogen van 957 megawatt (MW).
Huidige windmolenparken
| Windpark | Aantal windmolens | Vermogen per windmolen (in megawatt) | Vermogen windpark (in megawatt) | Elektriciteit voor aantal huishoudens | In gebruik sinds |
|---|---|---|---|---|---|
| Gemini Windpark | 150 | 4 | 600 | 785.000 | 2017 |
| Luchterduinen | 43 | 3 | 129 | 145.000 | 2015 |
| Prinses Amaliawindpark | 60 | 2 | 120 | 125.000 | 2008 |
| Egmond aan Zee (OWEZ) | 36 | 3 | 108 | 100.000 | 2007 |
| Totaal | 289 | 957 |
Bron: Rijksoverheid.nl
Uitbreiding windmolenparken op zee
Het streven naar uitbreiding van het aantal windmolenparken op zee is vastgelegd in onder andere het Energieakkoord voor duurzame groei en het regeerakkoord van 2017. In 2023 moet er voor minimaal 4.450 megawatt vermogen opgewekt worden door windmolens op zee. Dat betekent een groei van meer dan 4,5 maal het huidige aantal windmolens.
Windparken Borssele en Hollande Kust
Voor aankomende jaren staat vast dat er twee windparken worden gerealiseerd in het gebied Borssele en drie windparken op 18,5 kilometer voor de Hollandse Kust. De windparken van elk minimaal 700 megawatt worden van 2020 tot 2023 gerealiseerd. Vervolgens staan er in de periode van 2023 tot 2040 meerdere windmolenparken op de planning die voor 7.000 megawatt aan vermogen moeten opleveren. Deze windparken hebben nog geen exacte plek toegekend gekregen, maar staan in de Noordzee, verder van de kust af, gepland.
Windparken en visserij
Bestaande en geplande windparken in de Nederlandse Noordzee
“De enorme windmolenparken staan gepland op rijke visserijgronden”, vertelt Nooitgedagt. De Nederlandse Vissersbond wil de overheid dan ook oproepen om de verschillende gebruikers, waaronder de visserijsector, mee te nemen in de uitbreidingsplannen van windmolenparken op zee. “Het is mogelijk om windparken daar te plaatsen waar zo min mogelijk gebruikers van de Noordzee er last van hebben”, aldus Nooitgedagt. De Nederlandse Vissersbond beschikt over waarde kaarten van de Noordzee waarop staat wat belangrijke visserijgebieden zijn. “Wij willen deze kaarten graag in overleg voorleggen voorafgaand aan het besluitvormingsproces”, aldus Nooitgedagt.
Gevolg windmolens op zeeleven
Ook de gevolgen van windmolenparken op benthos moet inzichtelijk gemaakt worden vindt de Nederlandse Vissersbond. “Er moet onderzoek gedaan worden naar de korte en lange termijneffecten van windparken op het zeeleven. Naast dat het plaatsen en mogelijk later weer verwijderen van de windturbines voor veel belasting onder water zorgt, kan het elektriciteitstransport, dat via kabels onder water plaatsvindt, ook uitwerkingen hebben op het zeeleven en de voedselvoorziening”, geeft Nooitgedagt aan.
Windparken versus pulsvisserij
“De wens vanuit Europa om meer groene energie op te wekken staat haaks op het voornemen tot het afschaffen van de innovatieve pulsvisserij”, vindt Nooitgedagt. Pulsvisserij, een techniek waarbij met zwakke stroompulsen platvissen in het net worden gedreven, staat onder vuur in Europa. 84 Nederlandse kotters maken tot 2019 op basis van een ontheffing gebruik van het pulstuig. In januari 2018 stemde het Europees Parlement voor een totaalverbod van pulsvisserij. Een desastreuse uitslag, aldus de Nederlandse Vissersbond. “Met pulsvisserij besparen we bijna vijftig procent brandstof ten opzichte van de traditionele sleepnetvisserij. Europa stemt daartegen, maar ze willen wel eindeloos veel windmolenparken bouwen voor duurzame energie. Het is onbegrijpelijk”, zegt Nooitgedagt.
Zonnepanelen op zee
Niet alleen windmolenparken worden uit de zeebodem gestampt, er liggen ook plannen voor het opwekken van zonne-energie door middel van zonnepanelen op zee. In de zomer van 2018 zal een pilotproject van start gaan om de eerste drijvende zonnecentrale op zee op zo’n 15 kilometer uit de kust van Scheveningen te bouwen. De zonnepanelen zullen een oppervlakte van 2.500 vierkante meter bedekken en zo’n drie jaar beproefd worden.
Zonne-energie op de Noordzee
In het project staat omschreven dat in de toekomst de zonnepanelen tussen de windmolens op de Noordzee komen te liggen, zodat in die gebieden nog meer duurzame energie kan worden opgewerkt. Volgens de projectontwikkelaars is de ligging van de zee gunstig omdat ze geen ‘schaarse’ ruimte aan wal innemen, maar ook omdat ze verwachten meer rendement uit de zonnepanelen op zee te halen.
Gevolgen windparken en zonnefarms voor visserij
De Nederlandse Vissersbond betreurt deze ontwikkelingen op zee. “We zien steeds meer belanghebbenden op de Noordzee verschijnen die denken dat de zee een niemandsland is”, geeft voorzitter Johan Nooitgedagt aan. “Onze vissers hebben al eeuwenlang groot belang bij de Noordzee. De aanbouw van onder andere windparken en ‘zonnefarms’ kan grote gevolgen hebben voor de Nederlandse visserijsector die vaak over het hoofd wordt gezien in deze projecten”, aldus Nooitgedagt. “Mijn inziens moeten we met betrekking tot zonnepanelen eerst kijken naar de mogelijkheden aan wal. Er zijn nog genoeg daken die ruimte bieden voor het opwekken van zonne-energie.”
Natura 2000
Natura 2000 gebieden in de Nederlandse Noordzee
Meer dan een vijfde deel van de Nederlandse Noordzee (totaal oppervlakte van 57 duizend vierkante kilometer) is op grond van Europese wetgeving aangewezen als Natura 2000-gebied.
160 Natura 2000-gebieden
Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Nederland kent meer dan 160 Natura 2000-gebieden. Negen Natura 2000-gebieden bevinden zich op de Nederlandse wateren. Deze gebieden, waaronder de Doggersbank, Friese Front, Waddenzee, Klaverbank en Voordelta, beslaan een totaal oppervlakte van 16.466 vierkante kilometer.
Natura 2000 op zee
| Natura 2000-gebied | Grootte |
|---|---|
| Doggersbank | 4.634 KM² |
| Friese Front | 2.894 KM² |
| Waddenzee | 2.416 KM² |
| Noordzee Kustzone | 1.380 KM² |
| Klaverbank | 1.236 KM² |
| Voordelta | 812 KM² |
| Westerschelde & Saefthinge | 359 KM² |
| Oosterschelde | 285 KM² |
| Vlakte van de Raan | 173 KM² |
| Totaal: | 16.466 KM² |
Bron: Nederlandse Vissersbond
Wat is Natura 2000?
Om te voorkomen dat de natuur in Europa steeds eenvormiger wordt is in 1979 de Vogelrichtlijn opgesteld en in 1992 de Habitatrichtlijn. Deze richtlijnen zorgen naast soortenbescherming ook voor gebiedsbescherming. Zo beschermen de Natura 2000-gebieden op de Nederlandse Noordzee onder andere bruinvissen, zeehonden en zeevogels. Door het kenmerken van een Natura 2000-gebied krijgt een gebied officieel de status van beschermd natuurgebied op basis van de Wet Natuurbescherming.
Beheerplan Natura 2000
Per gebied stelt Rijkswaterstaat een beheerplan samen. In dit beheerplan staat omschreven welke activiteiten, zoals visserij, mogelijk zijn in het Natura 2000-gebied. Delen van de Natura 2000-gebieden zijn gesloten voor vormen van visserij die van invloed zijn op het bodemleven, zeezoogdieren en vogels.
VIBEG – Visserij in beschermde gebieden
Om het samengaan van natuurbehoud en visserij binnen Natura 2000-gebieden te reguleren, is in 2011 het VIBEG-akkoord (Visserij in Beschermde Gebieden) gesloten. In dit akkoord zijn afspraken gemaakt over het (periodiek) toestaan van verschillende visserijtechnieken in de Natura 2000-zones.
VISWAD
In 2014 heeft de visserijsector een handtekening gezet onder het VISWAD-convenant. In dit convenant, opgesteld door de visserijsector, natuurorganisaties en de overheid, staan afspraken over verduurzaming van de garnalenvisserij in de Waddenzee. Het doel van VISWAD is om natuurherstel te bevorderen en het bieden van blijvend economisch perspectief voor (een deel van) de garnalenvloot.
Gerelateerde rapporten
- Vist ik het maar – Wind op zee (02-2018)
- Planbureau voor de Leefomgeving – De toekomst van de Noordzee (01-2018)
- Rijksoverheid – Beleidsnota Noordzee 2016-2021 (12-2015)
Gerelateerde artikelen
- PERSBERICHT – Visserij wil ruimtebehoud op Noordzee (14 maart 2018)
- Per 1 mei beperkte doorvaart door enkele windparken (13 maart 2018)
- Bijeenkomst pilots medegebruik windparken 23 februari 2018 (7 februari 2018)
- Verzet tegen windpark Hollandse Kust (zuid) sneuvelt bij Raad van State (8 december 2017)
- Groningen betrekt vissers bij windparkplannen (30 november 2017)
- Groningen wil mega windpark boven Waddeneilanden (7 september 2017)
- Bodemonderzoek Noordzee voor windpark Hollandse Kust Noord (2 augustus 2017)
- Elektriciteitscentrale op waterstof: alternatief voor wind op zee? (12 juli 2017)
- Van Dam informeert Kamer over VIBEG 2 en Natura 2000 (12 juni 2017)
- Akkoord ‘Vissen in beschermde gebieden’ (VIBEG) Noordzeekust (1 juni 2017)
- Bedreigende ontwikkelingen windparken op zee (17 mei 2017)
- Ontwikkelingen herziening VIBEG akkoord (17 mei 2017)
- Inspraak nieuwe kavels windparken (20 april 2017)
- Verslag stakeholdersessie Wind op zee (13 april 2017)
- Draait energietransitie van wind naar zon? (7 april 2017)
- Buitenlandse vissers in Nederlands Natura 2000-gebied (7 april 2017)
- Uitstel doorvaart windparken (23 maart 2017)
- Alterra: Windpark Fryslân schadelijk voor natuur (16 februari 2017)
- Voorzitter Vissersbond: “Rutte en Kamp: stop met Noordzee windparken” (29 december 2016)
- Wildgroei windenergie op Noordzee (19 december 2016)
- Goedkope windenergie op zee = duurkoop (7 juli 2016)
- Boomkorvisserij in Natura-2000 gebieden (kust) (16 juni 2016)
- Noordzee bedekken met grootste windparken ter wereld (9 juni 2016)
- Gevolgen uitspraak Raad van State (VIBEG) (19 november 2015)
