Vanuit mijn vakantiewerk in de landbouw was ik wel een beetje bekend met gezegden over de Hondsdagen, maar in de garnalenvisserij kwam ik ze opnieuw tegen. Mij werd geleerd dat dit de tijd was (zeker in het verleden) dat er veel stinkers waren.
Benauwd en warm weer was het gegeven om te zorgen dat er, bij slechte koeling, veel kans was op de aanvoer van bedorven garnalen. Ik merk daar nu nauwelijks meer wat van. Iedereen heeft tegenwoordig blijkbaar in goede koeling geïnvesteerd en dat hoort ook zo wanneer je het over kostbaar voedsel hebt.
Waar komt deze naam dan vandaan?
Een interessant gegeven is dat de Hondsdagen helemaal niks met honden of hondenweer te maken hebben. De tijd tussen 20 juli en 20 augustus noemen we in weerjargon de ‘hondsdagen’. Deze vier weken staan vanouds bekend als de warmste periode van het jaar. Waar komt de benaming hondsdagen dan vandaan? Het is juist omgekeerd: de weken van de hondsdagen staan in Nederland en België bekend om het vaak lekkere, warme weer en niet om regenval of kou. De term ‘hondenweer’ heeft trouwens ook weer niets met honden van doen, maar is een verbastering van het oud-Nederlandse woord ondeweer: ‘zeer slecht weer’. Voor de oorsprong van de hondsdagen moeten we ver teruggaan in de tijd, naar het oude Egypte.
Egypte en de heldere ster Sirius
In Egypte verlangden agrariërs ieder jaar, in juli en augustus, naar het moment dat de Nijl de landbouwgronden zou overstromen om een vruchtbaar laagje slib achter te laten. Dan kon het landbouwseizoen namelijk beginnen. Ongeveer 14 tot 15 dagen voor die overstromingen begonnen, was aan de horizon in de ochtend de ster Sirius te zien. Sirius is de hoofdster van het sterrenbeeld Canis Major, wat Grote Hond betekent.
Deze Sirius is volgens de Griekse mythologie de hond van de jager Orion uit Thebe. Toen Orion overleed ging hij samen met zijn hond naar de hemel en kreeg daar een plek aan het firmament. De hondsdagen begonnen dan ook op het moment dat de heldere ster Sirius tegelijk met de zon opkwam en daardoor niet te zien was.
Net als de kat (poes) aanbaden de Egyptenaren de hond als een heilig en goddelijk dier. Om deze redenen begonnen de Egyptenaren in hun hiërogliefenschrift te schrijven over de hondsdagen van het Oude Egypte. In de Egyptische kalender was deze tijd voor de boeren een optelsom van ongeluksdagen. Omdat de Nijl een erg lage waterstand had door het weer, ontstonden er insectenplagen. Tevens waren de Egyptische boeren bang dat Sirius – die zij Sothis noemden – niet meer zou terugkeren om de start van de Nijlvloed in te luiden. Als de ster Sirius uiteindelijk toch aan het firmament verscheen, brak er grote vreugde uit in agrarische kringen langs de Nijl en vierde men het Sothisfeest.
Bijgeloof en dus honden aan de lijn…
Ook de Grieken en Romeinen zagen de hondsdagen als een periode van grote hitte. En tegenwoordig doen wij dat in Nederland en België nog steeds. De doorgaans warme weken tussen 20 juli en 20 augustus bieden (oudere) boeren en vissers vaak een indicatie voor het weer dat in de maanden erna zal volgen. Agrariërs gebruiken de volgende spreuk: “Komen de hondsdagen met veel regen, dan gaan we slechte tijden tegen. Komen de hondsdagen helder en klaar, verwacht dan maar een gunstig jaar.” Deze uitspraak is echter meer gebaseerd op bijgeloof dan op de realiteit.
Het klopt daarentegen wel dat als deze dagen heet en droog van start gaan, het in de weken daarna vaak mooi weer blijft. Maar dit heeft volgens weerkundigen vooral vandoen met het feit dat deze bepaalde weersoort dan lang blijft aanhouden. De weerkundige periode van de hondsdagen leidde vroeger tot bijgeloof. Op bepaalde plekken in Nederland, maar ook in andere landen, deed men honden vanaf 20 juli muilkorven voor uit angst voor hondsdolheid. In 1826 bepaalde Gelderland bijvoorbeeld dat honden in deze vier weken niet vrij mochten rondlopen, maar aangelijnd of vastgelegd moesten worden. Dit heb ik deze zomer nooit gedacht toen ik naar de ster Sirius keek en mijn rondje langs de sterrenhemel mocht maken.
Deze column van Johan Nooitgedagt is eerder gepubliceerd in Fish Trend
