Sinds de regeerperiode van President Donald Trump (VS) zijn we met onze neus op de feiten gedrukt. Er wordt zoveel onzin via diverse kanalen gestuurd, dat je door de leugens de waarheid niet meer kunt zien. Je zou denken dat feitelijkheid Trump niets kon schelen, hij heeft zijn eigen waarheden. Waar is de tijd gebleven dat je kon leunen op de waarheid van journalisten, wetenschappers en staatshoofden? De waarheid is, dat het eigenlijk nooit anders is geweest.
Fact checking
Journalist Tom Philips studeerde archeologie, geschiedenis en antropologie. Hij is werkzaam als journalist, factchecker en tevens cabaretier. Een mooie combinatie om mensen mee te kunnen vermaken. Hij geeft blijk van het feit dat Donald Trump lang niet de eerste politicus was die onwaarheden strooit. Je hebt daar helemaal geen Twitter of Facebook voor nodig. De mensheid heeft in de loop van de geschiedenis altijd al de waarheid op ingenieuze wijze weten te omzeilen. Als er ergens iets te verdienen valt, zal er altijd iemand zijn die de waarheid daar wel voor wil verdraaien.
Structurele redenen
Er zijn zeven redenen waarom onwaarheden zich makkelijk kunnen verspreiden en het hierdoor altijd van de waarheid zullen winnen. Allereerst is het soms gewoon te veel moeite om de waarheid te achterhalen. ‘Laat maar waaien’, denk je dan. Een ander aspect is dat we de waarheid simpelweg niet kunnen weten; dan is het een kwestie van geloven of niet. Wat verder kan gebeuren is een onwaarheid doorvertellen, waardoor deze uiteindelijk meestal eindigt in een waarheid. Gewoon iemand die iemand anders napraat zonder die bewering verder te verifiëren. Een volgende vorm is de zogenaamde wenswaarheid. Je zou heel graag willen dat iets waar is, terwijl je de gigantische berg aanwijzingen dat het grote flauwekul is domweg negeert. Vervolgens is er de ego-valkuil: het simpele feit dat we het helemaal niet fijn vinden om toe te geven dat we het mis hebben. Onze hersenen willen namelijk graag cognitieve dissonantie voorkomen, om de balans te behouden. Als zesde reden bestaat de onverschilligheid. Wanneer de leugen al zo wijdverspreid is dat we het uit moedeloosheid opgeven. Tot slot het gebrek aan fantasie. We vinden iemand dan zo betrouwbaar overkomen, dat we niet kunnen bedenken waarom hij of zij ons zou proberen af te zetten.
Oud nepnieuws
Benjamin Franklin werd geroemd als één van de oprichters van de VS, maar was tegelijkertijd een irritante streber. Hij bemoeide zich overal tegenaan, je wordt er bijna moe van als je het leest. Onder een pseudoniem schreef hij rond 1732 zoiets als de Enkhuizer Almanak, maar dan een uitgave waar helemaal niets van waar is. Gigantische oplagen van wel 50.000 stuks per jaar. Dat staat nu gelijk aan 50 miljoen volgers op Twitter. Het was de hang naar nieuws, aangezien berichten in die tijd niet sneller gingen dan een paard. Wilde je wel sneller nieuws hebben, dan verzon je het gewoon. Dat waren door de eeuwen heen altijd al dezelfde instrumenten; het klakkeloos overnemen van informatie, zonder het op juistheid te controleren.
De leugen regeert
Als er één ding is wat mensen over politici delen is dat ze veelal liegen. Het is een oeroude grap: hoe kun je weten of een politicus liegt? Dan bewegen zijn lippen. De werkelijkheid is natuurlijk anders, maar het gaat om de beeldvorming. Iedere burger heeft recht op zijn eigen waarheid en ook daar zijn de zeven structurele redenen op van toepassing. Politieke onwaarheden bestaan al zo lang als de politiek zelf. Donald Trump was dus helemaal niet de eerste die maling had aan de gedachten van de rest van de wereld. Waar het ook bij hem, net als bij velen, op neerkwam: fake it till you make it. Wie hier meer over wil weten raad ik deze briljante titels aan: The Oxford Handbook of Lying, Penguin Book of Lies en/of Volksdwalingen en volkswijsheden uit den ouden tijd.
