De Europese Commissie heeft onlangs een lijst met maximaal toelaatbare gehalten aan Poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) in levensmiddelen (productnormen) bekend gemaakt waaronder die voor vis, schaal- en schelpdieren. De lidstaten (Raad) hebben hier inmiddels mee ingestemd. Deze lijst wordt per 1 januari 2023 als bijlage (Annex) opgenomen in de Verordening 1881/2006 betreffende de maximumgehalten aan verontreiniging van bepaalde voedingsmiddelen. Vanaf dat moment is iedere aanvoerder van vis, schaal- en schelpdieren gehouden aan deze normen. Dit kan verstrekkende gevolgen hebben voor de Nederlandse visserij, vooral in de kustzone waar de kans op verontreiniging van vis, schaal- en schelpdieren het grootst is. Afgelopen woensdag kwamen de productnormen ter sprake tijdens een overleg tussen de aanvoersector en de overheid waar Teun van Dam, Kees van Beveren en Derk Jan Berends namens het team Nederlandse Vissersbond/PO Delta Zuid aan deel namen.
PFAS
Poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) zijn chemische stoffen die door de mens zijn gemaakt. Ze komen van nature niet in het milieu voor. Voorbeelden van PFAS zijn GenX, PFOA perfluoroctaanzuur (perfluoroctaanzuur) en PFOS perfluoroctaansulfonaten (perfluoroctaansulfonaten). PFAS hebben handige eigenschappen: ze zijn onder andere water-, vet- en vuilafstotend. Ze zitten in verschillende producten. Bijvoorbeeld in smeermiddelen, voedselverpakkingsmaterialen, blusschuim, anti aanbak laag van pannen, kleding, textiel en cosmetica. Ook worden ze gebruikt in verschillende industriële toepassingen en processen.
Schadelijk voor de gezondheid
Van een aantal PFAS is bekend dat ze ongewenste eigenschappen hebben. Dit zijn bijvoorbeeld PFOS perfluoroctaansulfonaten (perfluoroctaansulfonaten) en PFOA perfluoroctaanzuur (perfluoroctaanzuur). Ook over de ongewenste eigenschappen van GenX-stoffen is steeds meer informatie beschikbaar. Van deze stoffen is bekend dat ze: Niet of nauwelijks afbreken in het milieu (ze zijn persistent), schadelijke effecten kunnen geven in mensen en het milieu (ze zijn toxisch), Zich gemakkelijk en snel verspreiden in het milieu (ze zijn mobiel) en/of ophopen in het menselijk lichaam, in dieren en planten (ze zijn bio accumulerend) (bron: https://www.rivm.nl/pfas).
PFAS-productnormen
Het is geen verrassing dat de Europese Commissie met productnormen voor PFAS komt. De ministers van Infrastructuur en Waterstaat en Medische Zorg schreven vorig jaar al in een brief aan de Tweede Kamer dat mensen via voedsel en drinkwater meer PFAS binnenkrijgen dan de geadviseerde grenswaarde die de Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) hanteert. Ze baseren hun conclusie op twee rapporten van het RIVM. De Provincie Zeeland liet begin dit jaar extra onderzoek doen naar de gevolgen van het eten van vis, schaal- en schelpdieren uit de Westerschelde nadat uit eerder onderzoek van de Universiteit van Utrecht Poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) in de Rijkswateren bekend is geworden dat de concentraties aan giftige PFAS te hoog zijn. De PO Delta Zuid en de Nederlandse Vissersbond hebben ook garnalen laten bemonsteren, analyseren en laten beoordelen door de PFAS-deskundige prof. Dr. J. de Boer van de Vrije Universiteit. Dat heeft erin geresulteerd dat aan de leden het dringende advies is gegeven om niet langer in de Westerschelde te vissen oost van de lijn Vlissingen-Breskens. Er is namelijk sprake van een gradiënt met afnemende vervuiling van oost (Antwerpen) naar west (Vlissingen/Breskens). West van die lijn is het aannemelijk dat de garnalen veilig geconsumeerd kunnen worden.
In de Annex stelt de Europese Commissie 4 categorieën aan producten met bijbehorende PFAS-normen voor:
- Vissoorten in het algemeen 2,0 (microgram/kilogram nat gewicht) en als vissoorten bestemd zijn voor kleine kinderen dan geldt deze strengste norm altijd;
- Schaal- en schelpdieren 5,0 mg/kg nat gewicht;
- Bepaalde vissoorten als schar, schol en zeebaars 8,0 mg/kg nat gewicht;
- Bepaalde zoetwater vissoorten zoals aal, brasem, baars en snoekbaars 45 mg/kg natgewicht.
De Europese Commissie heeft deze normen berekend op basis van informatie die de afgelopen tijd door de lidstaten is aangeleverd. De Nederlandse visserijorganisaties zijn hier niet bij betrokken geweest. Er zitten grote verschillen in de normen per productcategorie. Opvallend is het verschil tussen de zout- en zoetwatersoorten. Het team Nederlandse Vissersbond/PO Delta Zuid heeft aan de Nederlandse overheid gevraagd om inzage in de informatie die over de verschillende vis, schaal- en schelpdieren aan de Europese Commissie is gestuurd.
Aansprakelijkheid, visverbod en schadevergoeding
Tijdens het overleg afgelopen woensdag met de vertegenwoordigers van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS), het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&W), de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), Wageningen Universiteit en Research (WUR), de Vereniging van Beroepsvissers op de Oosterschelde en Westerschelde en Voordelta en het team Nederlandse Vissersbond/PO Delta Zuid werd ook stilgestaan bij aansprakelijkheid, visverbod en schadevergoeding.
De veroorzakers van de PFAS-vervuiling in de Nederlandse wateren en in het bijzonder de Westerschelde moeten worden aangepakt. Eerder berichtten wij al dat de PFAS-kraan nog steeds open staat. De Tweede Kamer heeft onlangs wel een motie van het Kamerlid Kiki Hagen (D66) aangenomen die de minister oproept om de juridische mogelijkheden in kaart te brengen waarmee het bedrijf 3M verantwoordelijk gesteld kan worden voor de PFAS-schade in de Westerschelde om vervolgens samen met Vlaanderen deze schade proberen te verhalen op 3M. Tijdens het overleg benadrukte de vertegenwoordiger van het ministerie van VWS dat de motie serieus wordt opgepakt maar dat op korte termijn geen resultaat te verwachten is. De juridische molens draaien langzaam. Ook wordt er gewerkt aan een Europees totaal verbod op de productie en import van PFAS vanaf 2025. En er wordt samen met de Vlaamse regering (Scheldecommissie) gewerkt aan een handelingsperspectief om de vervuiling terug te dringen. Het probleem is dat stoffen als PFOS en PFOA nog tientallen jaren in de bodem en het water aanwezig blijven.
Het van overheidswege compenseren van vissers die door de vervuiling schade (nadeel) ondervinden is niet aan de orde volgens de overheid. De producent, in dit geval de visserman, is volgens de wet verantwoordelijk voor het op de markt brengen van levensmiddelen die voldoen aan de geldende normen. Dat geldt onder andere voor zware metalen, dioxine en PFAS. Daar is geen visverbod voor nodig volgens het ministerie van LNV. Wel is toegezegd om het onderzoek naar PFAS-vervuiling in vis, schaal- en schelpdieren de komende maanden uit te breiden. Mocht daaruit overduidelijk blijken dat de visserijproducten uit de Westerschelde niet aan de normen voldoen dan kan LNV besluiten om toch een visverbod uit voorzorg op te leggen. Maar ook met een visverbod is de overheid niet (juridisch) verplicht om schade te vergoeden aan de gedupeerde vissers volgens LNV. De visserijproducten hebben immers geen waarde meer omdat ze niet aan de normen voldoen om in de handel te brengen voor menselijke consumptie. Het zou wel zo kunnen zijn dat er een schade wordt vergoed maar dat zou dan de uitkomst moeten zijn van een beleidsmatige (politieke) keuze.
Het is aan vissers niet uit te leggen dat zij zonder enige compensatie moeten stoppen met vissen omdat andere ondernemers hun vis vervuild hebben en dat nog steeds doen. Kees van Beveren wees de overheid (NVWA) daarom op haar verantwoordelijkheid om te handhaven als PFAS-vervuilers zich niet aan de vergunningvoorschriften houden. Dat is blijkbaar onvoldoende gebeurd waardoor de Westerschelde nu sterk vervuild is geraakt. De overheid meet met twee maten.
Hoe nu verder?
De visserijsector zal zich moeten beraden hoe ze met dit nieuwe probleem om gaat. Volgende week zal het aan de orde komen tijdens de bestuursvergadering van de Nederlandse Vissersbond/PO Delta Zuid. Het is een probleem dat de gehele visserij aangaat.
Voor meer informatie
Contact opnemen met het team Nederlandse Vissersbond/PO Delta Zuid, vragen naar Kees van Beveren, Teun van Dam of Derk Jan Berends, via T 0527-698151 of secretariaat@vissersbond.nl.
Derk Jan Berends
